كه‌ركووك بۆ كوردستان / بەدران ئەحمەد حەبیب

ماوەی مانگ و نیوێك یان زیاترە، ئاڵای كوردستان وەبان گش تەلار و باڵەخانەیەكی رەسمیی محافەزەی كەركووكەوە فڕكەی دێت و ئازایانە دەلەرێتەوە. ئەو دەستپێشكەرییەی محافیز و جڤاتی محافەزەی كەركووك كردیان، هەنگاوی سێیەمین بوو لە پرۆسێسی هێنانەوەی كەركووك بۆ پاڵ كوردستان، كە لە حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٤ەوە دەستی پێ كردوووە و دوور نەبوو هەنگاوێكی  مەزنتریشی بە دوادا بهاتایە ئەگەر پەستی و دڕدۆنگیی ئاشكرای سلێمانی و هەولێر نەبوونایە بە رێگر لە پێش ئەو كردەوە هەرە هەرە مەزنەدا. دوو هەنگاوەكەی تر، یەكەمیان سەرڕەو (هجوم)ی هێزی پێشمەرگە بوو لە دوای ٩ی حوزەیرانی ٢٠١٤ەوە بەرەو ئەو ناوچەیلەی سوپای عێراق بە هاتنی دەوڵەتی ئیسلامی بەری دابوون. واتە ئەو ناوچەیلەی لە مێژوودا، كوردستان بە بەشێك لە ئاخی خۆیانی دەبینێت و لە میدیادا بە ناوچەیلی كێشەداری نێوان هەرێم و عێراقی فیدراڵ هاتوونەتە جیاوەكردن. دووەمین هەنگاوی ئەو پێناوە، پرسی فرۆتنی نەوت بوو لە لایەن لایەنی كوردی لە ساڵی ٢٠١٤ەوە، هەرچەندە زۆریش دیار نییە داگەڕاوەی ئەو نەوتە دەچێتە بەریك و باخەڵی كێوە. گرینگ نییە ئەوە جارێ، گرینگ ئەوەیە بەغدا هەستی كردووە كەركووك چووەتەوە پاڵ كوردستان و ئەویش «واتە بەغدا» سای لەمە هاوێشتووە، كوردواتەنی.

ئەو هەنگاوە گەورەیەی لە جڤاتی محافەزەی كەركووكەوە ئێمە چاوەڕوانی بووین، ئەوە بوو دەسبەجێ پاش هەڵدانی ئاڵا، بڕیاری گەڕانەوەیش بۆ پاڵ هەرێمی كوردستان لە رووی كاربگێڕییەوە بێتە دان، كە بەمە كێشەی نێوان عێراق و كوردستان بنەبڕ دەبوو و بە سەركەوتنێكی كتوپڕیش لە مێژوودا دەهاتە ژمار. دكتۆر نەجمەدین كەریم و هاوەڵەیلی، لە بەجێهێنانی ئەو هەنگاوەدا سستییان نواند و هەلیان دا بە سەركۆماری توركیا فریای ناردنی هەڕەشە بكەوێ هەرچەندە من یەكبەباری خۆم هاتنی شەندەی هەڕەشەكەری توركیا بە نواندنێك دەزانم لەبەرئەوەی سێ ساڵ زیاترە نەوتی كەركووك هەر لە رێی ئەو وڵاتەوە دەڕواتە هەندەران، كە ناڕاستەوخۆ نیشانەی نەبوونی لارییە لە ئاست بنەوای «كەركووك بۆ كوردستان»دا و بێتو لە سەرەتاوە سەركۆمار ئەردۆگان لە سەرلەبەری پرسی كەركووكدا لارەمل نەبوایە، رێی بە رۆیینی ئەو نەوتە بە وڵاتی خۆی و لە پێناو لایەنی كوردیدا نەدەدا. لەمەوە دەشێ وەك بەشدارێكی راستەقینەی داهات و داگەڕاوەی نەوتەكەشی بژمێرین، كە لارینەبوونەكەی لەمەوە سەرچاوەی گرتبێ.

لە ٢٠٠٣وە وەك رۆژ بە تاكی ئاسمانەوە دیارە، كەوا هەر لایەنی كوردییە جار لە دوای جار دۆزی كەركووك لە رووی سیاسییەوە دەدۆڕێنێت بەڵام كەركووك خۆیەتی، كە نایێتە دۆڕان لەبەرئەوەی، یەكەم ناوچەیەكی زۆربە كوردەواری و دووەم بە جوگرافیا لە نێوانی هەولێر و سلێمانیدا هەڵكەوتووە، كە ئەو دوو شارە لە هەردوو لاوە وهك دوو باسكی گیرە گرتوویانە و ناهێڵن بترازێ. یەكەمین دۆڕاندنی لایەنی كوردی لە كێشەی كەركووكدا لە «یاسای كاربگێڕیی دەوڵەت»ی عێراقەوە، ساڵی ٢٠٠٤ دەستی پێ كرد، كە مادە ٥٨ی ئەو دەستوورە كاتییە بڕیاری ریفراندۆمی دا و پاشان لە دەستووری ساڵی 2005دا بوو بە مادە ١٤٠ی كێشەدار و جێناكۆكی. شەندەی كوردستان بۆ بەغدا لەو سەردەمەدا، دوو یاساناسی ناودار دكتۆر سەعدی بەرزنجی و دكتۆر نووری تاڵەبانیی تێدا كارا بوون، ئۆباڵی ئەو دۆڕانە یاسایییە هەڵبەت بەشێكی دەكەوێتە ئەستۆی ئەوانەوە. بزاوی سیاسیی كوردستان لە ساڵی ١٩٦١ەوە تا ١٩٩١ وەك بنەوایەكی نەگۆڕ، سەرژمێری گشتیی ساڵی ١٩٥٧ی بە یەكلاكەوەی كێشەی جوگرافیای كوردستان دەزانی، لەبەرئەوە مادەی ١٤٠ی دەستووری عێراق پاشەكشەیەكی گەورە بوو لە كێشەی كەركووكدا ئەگەر نەڵێین دۆڕانێكی تەواویش بوو. سەروەزیرانی عێراق نووری مالیكی جارێكیان «وا بزانم ٢٠١١ بوو» بێ شاردنەوە، تەگەرەنانەوەی بەردەم جێبەجێكردنی مادە ١٤٠ی ئاوێتە ئەستۆی هەردوو لایەنە كوردییەكەی هەولێر و سلێمانی نەخاسمە سەركۆمار مام جەلال خۆیەوە، كەسیش وەڵامی مالیكیی نەدایەوە لەبەرئەوەی راستییەكی لێڵنەكەری وتبوو. ئێستەش و هیچ رۆژێك لە دواڕۆژدا، هەولێر و سلێمانی ناتوانن مل بۆ جێبەجێبوونی مادە ١٤٠ بدەن لەبەرئەوەی لە پرۆسێسی فرە ئاڵۆزی جێبەجێكردنی ئەو مادەیەدا، دووچەندانە ناوچەی تر دەدۆڕێنە عێراق و هێزیش نییە پاشان وەریان گرێتەوە. وەك بینیشمان، ئەو دەمەی سەرڕەوی هێزی پێشمەرگە لە حوزەیرانی ٢٠١٤دا ناوچەیلی مادە ١٤٠ی گرتەوە دەست، سەرۆك مەسعوود بارزانی چەند بە ئۆخەیەوە وتی «ئیتر مادەی ١٤٠ تەواو»، بە واتەی ئەوەی لە كۆڵی كوردستان بووەوە.

هەنگاوە پێش مانگ و نیوەكەی دكتۆر نەجمەدین و هاوەڵانی لە پرسی ئاڵادا، سەركەوتنەكەی لەوەدا بوو، سەرەتا هەولێر و سلێمانی وەك دوو ناوەندی چارەنووسگۆڕی زەبربەدەست لە ورد و درشتدا، لێی ئاگەدار نەبوون. پاشان هەردوولا نەیانتوانی پەستی و دڕدۆنگیی خۆیان بشارنەوە لەوەی نەبادا خەرمانەی دكتۆر نەجمەدین لەو كارە مەزنەدا تیشكی كزی ئەوان بسڕێتەوە. بە وتەی بەرپرسێكی محافەزەی كەركووك «بە خۆمی وت» تەنیا سەرۆكی هەرێم رەنگە لە نانی ئەو هەنگاوەدا زانیاریی پێشەكیی هەبووبێ، ئەوانی تر لە دەنگوباسەوە زانییان لە كەركووك ئاڵایان هەڵداوە.

هەڵوێستی بەغدا وەك دەركەوت سستەك و فشۆڵە. یەكەمین جارە لە مێژووی دەوڵەتی عێراق و لە كێشەیەكی وا زلدا زوانی زبر بە وتاریدا زاڵ نەبێ. كۆماری ئیسلامیی ئێران دەسوەردانێكی وای نەبوو مەگەر ئەویش، باڵی دەسەڵاتدار لە یەكێتی داوای ناردنی شاندێكی هەڕەشەكەری وەك ئەوەكەی توركیای لێ بكردایە. بە لای زۆرەوە و لە روانگەی ستراتیجەوە، بۆ تاران باشتر وایە كەركووك بۆ كوردستان بێت نەك بۆ سونەی عەرەب. دروستبوونەوەی عێراقێكی یەكگرتووی پتەو لە هەنبانەی ئێراندا ئیتر جێی نابێتەوە. لە وڵاتێكی لەتوپەتیشدا، كەركووك بێتو بۆ لایەنە كوردییەكە بێت هەڕەشەی بۆ ئێران كەمترە. هەڵوێستی ئەمەریكا، لابەلایی روونە، لە ماوەی ساڵەیلی رابردوودا چەندان راپۆرت و شیكردنەوەی هەواڵەكیی ئەمەریكایی باسیان لە بەستنەوەی نەوتی كەركووك لە رێگەی كوردستانی رۆئاوا بە زەریای سپیی ناوەڕاستەوە كردووە و ئەگەرێكی یەكجار لە گوینیشە ئەوان لەم پرسی ئاڵایەدا تلی و پەنجەیان هەبێت.

هەرچۆن بێت، دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان «بە كەركووكەوە»، رەنگە یەكێك لە نیشانەیلی، ئەو ئاڵا هەڵدانەی جڤاتی محافەزەی كەركووك بێت، كە بە داخەوە لە كوردستان، نە میدیا و نە جەماوەر بە هاواریەوە نەچوون. دووریش نییە ئاوها بۆ پرۆسێسەكە باشتر بێت. هەرا و زەنای كوردی و جاوەجاوی راگەیاندنی خۆماڵی، زۆر جار دەسكەوت لە بار دەچوێنن.